niedziela, 15 lipca 2018

Trojak Zygmunta Batorego 1597 Nagybánya

Nie, to nie pomyłka - nie poplątałem nazwy rodu i imienia popularnych wśród kolekcjonerów władców Rzeczypospolitej. Postać związaną z prezentowaną dzisiaj monetą łączyły więzy pokrewieństwa ze Stefanem Batorym. Zygmunt Batory, bo o nim mowa, był bratankiem polskiego króla, natomiast władał jako książę krainą, z której wywodziła się jego dynasta, czyli Siedmiogrodem. Jak wiemy, był to wyżynno-górzysty region położony na obszarze dzisiejszej centralnej Rumunii, od wschodu i południa otoczony pasmami Karpat. O samym Zygmuncie wiem niewiele - za Wikipedią mogę jedynie napisać, że ten syn Krzysztofa Batorego, brata Stefana, dwukrotnie zasiadał na tronie książęcym w Transylwanii (w latach 1586-1599 oraz 1600-1601), a przez moment był również władcą Księstwa Opolsko-Raciborskiego. Dla Siedmiogrodu czasy te były raczej niespokojne: od wschodu i południa nacierało Imperium Osmańskie, krainą jako swoją strefą wpływów interesowali się również Habsburgowie. To właśnie Zygmunt próbował zyskać niezależność od Turków, podczas gdy szwagier Krzysztofa Batorego, Stefan Bocskay, zapisał się w historii jako przywódca powstania antyhabsburskiego.

Wspomniałem o tej drugiej postaci, gdyż jakieś dwa lata temu ominęla mnie przez zwykłe gapiostwo możliwość licytowania na aukcji w Polsce przepięknego trojaka z jej wizerunkiem. Naśladownictwa trojaków bite w Transylwanii od dłuższego czasu mnie intrygowały, dlatego gdy niedawno ponownie pojawiła się sposobność zdobycia egzemplarza monety trzygroszowej pochodzącej z tej krainy, i to o zdecydowanie ponadprzeciętnej urodzie, nie wahałem się długo. W ten sposób znalazłem się w posiadaniu dość rzadkiego naśladownictwa polskiej monety wybitego w Nagybánya (rum. Baia Mare), obecnie stolicy okręgu Marmarosz w Rumunii (co ciekawe, autor artykułu na Wikipedii wskazuje, że okręg ten jest błędnie zaliczany do Siedmiogrodu; moim zdaniem, jeżeli bito tam pieniądz transylwańskich władców, to związek z tą krainą, przynajmniej w na przełomie XVI i XVII w., musiał być silny). Przyjrzyjmy się monecie:

AW: ZYGMUNT Z BOŻEJ ŁASKI SIEDMIOGRODU, MOŁDAWII, WOŁOSZCZYZNY, ŚWIĘTEGO CESARSTWA RZYMSKIEGO KSIĄŻĘ


RW: GROSZ SREBRNY POTRÓJNY KSIĘCIA SIEDMIOGRODU


Zdecydowanie nie mamy do czynienia z czymś w rodzaju nieudolnych prób imitowania trojaków ryskich, które znamy z poczynań mincerzy z bałkańskiej Raguzy. Na zdjęciu widzimy pięknie wybitą - a zarazem oficjalnie i w każdym detalu świadomie naśladującą układ graficzny i napisowy polskich trojaków - monetę transylwańską. Na awersie widnieje misterne popiersie księcia Zygmunta w zbroi i z odkrytą głową z bujnymi włosami, swoim kunsztem mogące konkurować z najbardziej udanymi podobiznami zasiadającego wówczas na polskim tronie jego imiennika z dynastii Wazów. Napis otokowy ze skróconą tytulaturą również wiernie naśladuje wzorzec z trojaków koronnych i litewskich. Na rewersie, na którym rytownik stempla nie szczędził drobnych motywów ozdobnych i znaków interpunkcyjnych, znalazł się napis polowy w aż sześciu linijkach. Od góry widnieje nominał, poniżej doskonale znany nam z bitych za panowania króla Stefana koronnych i litewskich monet herb Trzy Zęby Batorych, który rozdziela datę i pierwszą linijkę opisu monety. Podsumowując: kawał dobrej menniczej roboty, a jednocześnie świadectwo oddziaływania Rzeczypospolitej na sąsiednie państwa u kresu jej krótkiej niestety epoki pomyślności.

W Transylwanii bito również inne nominały znane z systemu pieniężnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w tym naszą rodzimą innowację monetarną, jaką był półtorak, a także dukaty, talary, grosze oraz szczególnie rzadkie na naszym rynku denary czy późniejsze monety krajcarowe (poszóstne i dwunastokrotne). To wyliczenie z dużym prawdopodobieństwem jest niepełne, gdyż oparte wyłącznie na historii sprzedaży WCN-u. Monety dla Siedmiogrodu bito w Nagybánya, Krzemnicy, Hermannstadt (Nagyszeben) i Koszycach, a być może także w innych ośrodkach menniczych. Istnieje stary już, bo wydany w początkach XX w., katalog Adolfa Rescha poświęcony monetom transylwańskim wybitym od 1538 r.

1 komentarz:

Łukasz pisze...

Autor wpisu na Wikipedii pisze, że region jest zaliczany błędnie do Siedmiogrodu dlatego, że co innego Siedmiogród jako kraina geograficzna a co innego gdy mówimy o państwie siedmiogrodzkim, którego granice ulegały zmianom na przestrzeni lat. Co się tyczy samego Zygmunta, żeby zdobyć nieco wiedzy o nim polecam L. Bazylow Siedmiogród a Polska 1576-1613. Delikatnie mówiąc nie była to postać wybitna...
Pozdrawiam
Łukasz